Atina Okulu versus Harran Okulu

Atina Okulu versus Harran Okulu

Süleyman Yılmaz

Atina Okulu (Scuola di Atena) Antik Yunan (Grek) Kültüründe temelleri Sokrates felsefe sohbetlerine dayanan ve resmi olarak M.Ö. 387 yılında Platon (Eflatun) tarafından kurulan felsefe okuludur. Okulun etkin coğrafyası felsefi akımlarla birlikte İspanya’dan Güney İtalya’ya, Kıbrıs’tan Ege bölgesine, Anadolu’dan İran’a kadar uzanır. Okulun filozofları arasında felsefi akımın öncülerinden Sokrates, Platon, Aristo, Diogenes, Zenon, Epicurus, İranlı Zoroaster, Hypatia, Averroes (İbn-i Rüşd), Pisagor, Ptolemy, Euclid, Batlamyus, Heraclitus, Ksenophon, Epikür, Parmenides gibi pek çok isim yer almaktadır. Okulun müfredatında fizik, matematik, astronomi, felsefe, mantık, zooloji, biyoloji, tıp, hukuk, müzik ve siyaset gibi pek çok alan yer alır.  

Antik Yunan’da evrenin kökeni, hayatın anlamı ve mutluluk gibi kavramlar felsefenin odağında olan konulardı. Dönemin felsefesinde; bilgi, idealler, ruhun ölümsüzlüğü, kozmoloji ve devlet ile ilgili kuramlar yer alır. Aristo felsefi yaklaşımını ahlak üzerinden kurgulayıp, etik anlayışa irdelemiştir. Sokrates ve Eflatun ise felsefenin temel amacını insanın mutluluğu ve yetkin hayatıyla ilişkilendirmiştir. Yetkin hayat, erdemi gerektirir. Erdemin temelinde bilgi, özünde ideal kavramlar, kaynağında kozmoloji, sığınağı ölümsüzlük, güvencesi devlettir. Sokrates eğitim anlayışını soru-cevap yöntemiyle gerçekleştirmektedir. Eflatun felsefi açıdan idealist, Aristo ise daha çok realisttir. Eflatun göğü yani felsefenin temelindeki mutlak gerçekliği “idealar dünyasını”, Aristo yeri işaret eder. Bu imgeleri, İtalyan ressam Rafael 1511 yılında bu isimleri çizdiği okul tasviriyle bakileştirmiştir.

Tarihi Harran Okulu ise M.S. 700’lü yıllarda Anadolu’da, Şanlıurfa’nın Harran şehrinde kurulmuştur. Okulun düşünürleri ve ilim insanları arasında; El-Harrânî, Yunus et-Tabîb el-Harrânî, Sâbit b. Kurra, Huneyn b. İshak, Ahmed b. Vasîf gibi tıp âlimleri, İslami ilimlerde Takıyyüddin ibn Teymiyye, Astronomi ve Matematik alanında el-Battânî, felsefe alanında el-Fârâbî et-Türkî, Astronomi alanda Ali Bin İsa, Abdullah er-Ruhavi gibi isimler sayılabilir. Harran Okulunda, Atina Okulunun yansımaları ve etkisi oldukça fazladır. Bu hususta Bizanslı filozof Simplicius’un çabası oldukça fazladır. Eflatun hayranlığı Simplicius’un özellikle Eflatunculuğu Harran Okuluna taşımasına neden olmuştur. Anadolu’nun ilk üniversitesi olan Harran Okulunda tıpta, astronomide, matematik, felsefe, mantık, tarih, tefsir, hadis, fıkıh ve edebiyat sahalarında, pek çok bilim adamı yetişmiştir.

Harran Okulu, pozitif ve sosyal bilimlerde kurulan ilk üniversite olarak din ve fen ilimlerinin beraber okutulduğu pek çok akademinin Anadolu’da öncülüğünü yapmıştır. Sivas’taki Gök Medrese, Çifte Minareli Medrese, Buruciye Medresesi, Konya’da Sırçalı Medresesi, Karatay Medresesi, Kayseri Avgunu Medresesi, Gevher Nesibe Medresesi, Akşehir Taş Mederesesi, Mardin Kasımiye Medresesi, Kırşehir Cacabey Medresesi (Doğan, 2013), Niğde Akmedrese, Aksaray Zinciriye Medresesi, Diyarbakır Mesudiye Medresesi, Hüsreviye Medresesi, Zinciriye Medresesi, Erzurum Çifte Minareli Medrese, Edirne II. Beyazid Külliyesi ve Şifahanesi sayılabilir. Görüldüğü gibi coğrafi farklılıklar ilim, düşünce ve fikir akımları için bir ayrımcılık değil, bilakis paylaşım esastır. Anadolu İslam coğrafyası Batının bilimsel süreçlerinden, fikirlerinden etkilendiği gibi, Batı da Anadolu Coğrafyasından etkilenmiştir. Çünkü bilim, sanat, kültür, felsefe, edebiyat insanlığın ortak değeridir.

Atina felsefi geleneği yalnızca Atina ile sınırlı kalmamış, farklı mekân ve zamanlarda yaşamış felsefeciler arasındaki düşünce, kültür ve tarihsel ilişkiyi de korumuştur. Düşünce felsefeyi besleyen ana olgudur. Düşüncenin zamanı ve mekânı alamaz. Yunan felsefi düşüncesi Anadolu topraklarında da yeşermiş ve kendisine zemin bulmuştur.

 Prof. Dr. Süleyman Yılmaz, ASÜ Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi