DİJİTAL ÇAĞDA PAZAR EKONOMİSİ VE DÖVİZ KURLARI
Dijital çağ konusuna geçmeden önce günümüzdeki döviz kur artışı ve çözüm yollarını konuşalım.
Düşük faiz yüksek kur, yatırım ve istihdam tercihi, sıcak paranın ülkenin ekonomi platformunu terk etmesine sebep oldu. Ancak döviz fiyatlarının yükselmesi beklenenden yüksek ve uzun süreli oldu. Bu, sadece yeni bir ekonomik anlayışa geçişle izah edilemez. Aynı zamanda Türkiye’ye yön vermek isteyenlerin harekete geçmesi için başlangıç fişeği de oldu.
Son iki yılda belirginleşen üç olayla karşı karşıyayız. Birincisi küresel ısınma sonucu oluşan kuraklığın meydana getirdiği kıtlık. Bu nedenle Bazı tarım ürünlerinin ihracı dünyada engellendi, bu da tarım ürünlerinde fiyat istikrarsızlığına yol açtı. İkincisi pandemi nedeniyle tüketimin azalması ve bunun ardından başta enerji üretimi olmak üzere üretimin durması, başta insanlar havanın temizlenmesine sevindi, pandeminin etkisinin kalkacağı kanaati oluşunca tüketim yeniden başladı, ama üretim aynı hızda olmayınca ikinci bir arz-talep dengesizliği ve fiyat istikrarsızlığı oluştu. Üçüncüsü dijital çağa girişte güçlerin pozisyon kapma yarışıyla ilgili olarak Türkiye’nin gelişmesini engellemek için oluşturulan ekonomik saldırı. Şu anda Türkiye de bu sorunlardan kendi payına düşenleri çözmeye çalışmakla meşgul.
Son döviz artışının sebebi, TL’den dövize kaçışsa TL borçlanılır, Dövize endeksli uzun vadeli tahvil çıkarılır ve buna karşılık döviz satılır. Ancak bu, döviz fiyatları dizginlenmek isteniyorsa yapılır. Bir dezavantajı TL piyasasında daralma olur. Ekonomik operasyonların da elbet bir maliyeti vardır. Nasıl olsa operasyon yapanlar bunun maliyetinden kurtulmak isteyecek ve tekrar ekonomik hamlelerini kuralına göre oynayacaklardır. Bu durumda döviz fiyatlarının arz talebe göre oluşması ve döviz kurlarının bir-iki ay içinde gerçek değerine düşmesi beklenir.
Vahşi kapitalizm, acımasız rekabet ve açgözlü zenginleşme hedeflerken; pazar ekonomisi fiyatların ve ekonomik tercihlerin arz talebe göre pazarda oluşmasını hedefler. Bu şartlar oluşurken pazarda arz yetersizliği ile talep yetersizliği veya fazlalığı ile ekonomik sorunlar da yaşanır. Pazar ekonomisinin göz ardı edilen parametresi olan eğitimli insan ve güzel ahlak sahibi toplum hedeflendiğinde ihtikar ve benzeri ekonomik olumsuzluklar da en az seviyeye iner. İhtikar, fiyatların artması için bir süreliğine satmamak üzere malı stoklamaktır. Toplumun genel faydası göz ardı edilerek malın ihtiyaçtan fazla alınması ve tüketilmesi de ihtikar gibi sonuç verir. Bu ahlaksızlığın cezası ise bugün için sadece toplumun ayıplamasıdır.
Pazar ekonomisinin sağlıklı işlemesini sağlayacak unsur ise sanal ya da dijital paranın kullanıma geçmesidir. Önemli olan paranın mübadele aracı olma görevini dijital para ile tam olarak yerine getirecek olmasıdır.
Dijital paranın altına endeksli olması fiyat istikrarını sağlayacak, sadece rakam olarak hesaplarda olması ve elde dolaşmaması onun spekülasyon aracı olmasına mani olacaktır. Paranın servet biriktirme aracı olma görevini de diğer eski paralar veya başka menkul, gayrimenkul araçlar sağlayabilir.
Teknoloji ve haberleşmenin gelişmesi, üretim araçlarının robotik ve yapay zeka kaynaklı olması istihdam ve bölüşüm denklemine önemli değişiklikler getirecektir. Mademki gizli dünya devleti dijital hayatın uslu vatandaşlarının hesaplarına yüz tanıma sitemiyle harcayacakları dijital para yükleyecek, buna yakın bir sistemi ulusal devletler de biran önce uygulamalıdır. Bu, pazar ekonomisinin 70 yıl önceki kurallarının bir kısmının dijital çağda
geçerli olmayacağı veya uyarlanması anlamına gelir. Yönetimin teknoloji vasıtasıyla merkeziyetçi olması, pazarın piyasa kurallarınca oluşmasının bazı kriterlerini gereksiz kılacaktır. Küreselcilerin dijital diktatörlüğü kurma araçları, iyilerin elinde insanın özgürleşmesini sağlayabilir. Altına endeksli dijital paranın gecikmesi kripto para sahtekarlığının devam etmesine sebep olacağından devletlerin sırtında bunun vebali var olacaktır. Şunu unutmayalım; karşılığı sadece güven olan, kripto para sahtekarlığa sonuna kadar açıktır. Karşılığında bir fon ayrılmayan kripto para yasaklanmalıdır.
1946 sonrası pazar ekonomisine sosyal devlet anlayışı eklenmiştir. Pazar ekonomisinin adı, batıda “sosyal piyasa ekonomisi” olmuştu. Su gibi stratejik ihtiyaç maddeleri ve sağlık gibi kalemlerin sunulması devletin görevleri arasına girmiştir. Ekmek ve enerji gibi ihtiyaç maddelerinin fiyat istikrarı dijital para ve sosyal destek vasıtasıyla sağlanır. Fiyat istikrarı ve gelir dağılımındaki adalet ise toplumun olumsuz hareketlere teşvikine meydan vermez. Teknolojinin istihdamı önemli ölçüde işlevsiz bırakacağı çağda sosyal destek kalemlerine birçok kalem daha eklenecektir. Asgari geçim için gerekli bir gelir, vatandaşlık hakkı olarak her insanın dijital hesabına yatırılacaktır. Piyasa istikrarı için; ekmek, enerji, kira, su, temel gıda ve zaruri giyim, ulaşım, eğitim, kreş, sağlık konularına vatandaşın istikrarlı ulaşımı dijital para ve alınacağı mal cinsiyle kategorize edilebilen dijital para vasıtasıyla sağlanabilir.
Pazar ekonomisinin arz talep ilkesi, istikrar yanında kalitenin sürekli gelişmesinin de anahtarıdır. Güzel ahlak yanında teknolojinin katkısı, pazarın globalleşmesini sağlayacağı gibi kontrolü sağlamanın süresini de kısaltacaktır. Burada asıl fayda, fiyat dalgalanmalarına fırsat vermemesi olacaktır. Bu çağda dünya tek pazar olmuştur ve ekonominin temel ilkeleri mesela malın pazara getirilmesi, üretimin bitmiş olması, altın karşılığı paraya rağmen vadenin ayrı bir değer oluşturup oluşturmayacağı gibi ilkeler buna göre yeniden gözden geçirilmelidir. Vadenin olumsuz etkileri dijital para ile devlet tarafından peşin ödenmesi sayesinde önlenebilir.
Döviz kurlarının yükselmesiyle karşılaştığım bir süreci paylaşmak isterim; ithal yapıştırıcı fiyatları çok yükselmiş ve onun yerini aynı kalitede üçte bir fiyata yerli yapıştırıcılar almıştır. Yerli üreticilerin rekabetiyle fiyatlar daha aşağıya çekilecek ve ihraç yolu da açılacaktır. Bu gelişmeyi birçok üründe yaşayacağız. Zaten cari denge ve dış ticaret dengesi artık sağlanmıştır. Ekonomide ve dış ticarette hedeflenmesi gereken her şeyi üretmek değil, cari dengeyi sağlamaktır. Bunun faydası da bir iki yıl içinde çok daha iyi hissedilecektir.
Sağlık ve esenlikler Mehmet Haşmet Kolağası
Yorum Yazın