İNSAN EDEBLİ İSE İNSANDIR
Yüce Allah’ın insanlara bahşettiği güzel hasletlerden biri de “Edeb” tir. Edeb Güzel ahlakın bir parçasıdır. Pekî, Edeb nedir?..Edeb; İnsanın söz ve davranışlarında ölçülü, nâzik ve kibar olmasıdır.
Edebin ölçüsü ise; Kur’andır. Zira Yüce Allah Kur’anda şöyle buyurur: “Bu Kur’an; insanlar için bir tebliğ, Allah’tan korkanlar için bir yol gösterici ve bir öğüttür.” (Âli İmran-138) İnsanın bilgili, kültürlü, faziletli ve medenî olup olmadığı edebi ile anlaşılır. İnsan; edebi kadar insandır, edebi kadar mümindir!.. Zira insan; ne kadar zengin olursa olsun, ne kadar mal, mülk ve servete sahip olursa olsun, hangi makam ve mevkide bulunursa bulunsun, hangi lüks yaşantıyı yaşarsa yaşasın, eğer onda “Edeb” yoksa, O kimse insanlıktan ve medenilikten uzak demektir. Onun ne kendisine ne de çevresine vereceği bir huzur olmaz!... Allaha olan imanında ve kulluğunda da ihlas ve samimiyet olmaz. Hz.Mevlâna, Edeb’siz insanın, insan olamayacağını, insan ile hayvan arasındaki farkın Edeb olduğunu ifade eder ve şöyle der; “İnsanoğlu eğer Edeb’siz ise O, insan değildir. İnsan ile hayvan arasındaki fark Edeb’tir. Aç gözünü ve Allahın kelâmına bak! Âyet, âyet Kur’anın manasının tamamı Edep”tir.” Peygamebrimiz Hz.Muhammed (a.s) bir hadisinde şöyle buyurur: “Müminlerin iman yönünden en faziletlisi ahlakı (edebi) en güzel olandır.”
Edebin olduğu yerde; dostluk, kardeşlik, nezaket, letâfet, tevâzu, hoşgörü, sevgi ve samimiyet vardır. Çünkü Edep; sevgi ve saygı demektir, hoşgörü ve samimiyet demektir, nezaket ve tevâzu demektir, kardeşlik ve dostluk demektir, barış ve huzur demektir. Peygamberimiz bir hadisinde: “Bir kimse kendisi için arzu ettiği şeyi diğer din kardeşi için de arzu etmedikçe gerçek iman etmiş olamaz.” buyurduğu gibi mümin olmanın en önemli özelliği; kendisi için arzu ettiği güzel şeyleri diğer insanlar için de arzu etmesi ve uygulamasıdır. Sevgili peygamberimiz, kendisini ziyarete gelen bir kimseyi görünce üzerinde oturduğu hasırdan kalkarak onun üzerine gelen misafiri oturtması o büyük peygamberin edeple ilgili güzel bir örneğidir. Hz Ömer, halifeliği sırasında bir Şam yolculuğunda devesine kölesiyle nöbetleşe ve sırayla binmesi ve bu uygulamasını Şam’a girinceye kadar sürdürmesi de en güzel bir edeb örneğidir. Yine Osmanlı Devletinin kurucusu Osman Gazi misafir olduğu Şeyh Edebâli’nin evinde gece yatacağı odanın duvarında asılı olan Kur’anı görünce, Allah’a ve Kur’ana olan edebinden dolayı o gece yatağında yatmayarak, sabaha kadar Kur’an okuması da bir başka edep örneğidir. Bu güzel örnekleri çoğaltmak mümkündür. Hazret-i Yusuf, kendisine olmadık eziyetler eden kardeşleriyle buluştuğunda onlara: “Bugün size başa kakma ve ayıplama yoktur, Allah sizi affetsin! O merhametlilerin en merhametlisidir.” (Yûsuf, 92) diyerek, onları affedebilmesi de güzel bir edeb ve merhamet örneğidir.
Edebli insan söz ve davranışlarında insan seçmez, herkese karşı alçak gönüllü, hoşgörülü ve merhametli olur. O, karşıdaki insanın davranış seviyesine göre değil, ilahi edebten aldığı terbiyesine göre muamele eder. Edebli insan başkasından zarar görebilir, fakat başkasına asla zarar vermez. Birileri onu aldatabilir fakat o kimseyi aldatmaz.. Yunus Emre bir sözünde: “İlim, ilim bilmektir; İlim kendini bilmektir; Sen kendini bilmezsen; Ya nice okumaktır.” dediği gibi Edeb insanın kendini bilmesidir, İnsan edebli ise ilmi vardır. Ama bir insan kütüphaneler dolusu kitaplar okusa ve yutsa dahi söz ve davranışları edebe uymuyorsa o kimse âlim sayılmaz, edebli sayılmaz. Edebli insan; kendisine edebsizlik yapılsa bile O asla edebini bozmaz. Edebli kimse kavgada, edebinden dolayı susar, çirkin sözle karşılık vermez. Edebsiz ise bağırarak krşılık verir ve “Ben susturdum” zanneder. Bir şâirin dediği gibi: “Edebi elvermez edebsizlik edene. Susmak en güzel cevaptır, edebsizlik edene!.. Edebli bir kimse; kendisine nasıl davranılmasını arzu ediyorsa diğer insanlara ve varlıklara da aynı şekilde davranmalıdır! Kendisi için arzu ettiği tüm güzellikleri, iyilikleri ve faziletleri diğer insanlar için de arzu etmelidir. Edebin ana ölçüsü budur. İnsan olmanın, mü’min olmanın ana ölçüsü de budur. “Merhamet et ki merhamet göresin! Affet ki affedilesin!.. İltifat et ki iltifat göresin!.. Sev ki, sevilesin!.. Say ki, saygı göresin!.. İyilik etki, iyilik bulasın!.. Edebli ol ki, lütuf bulasın!. İmanınz güzel, ahlakınız güzel, edebiniz güzel, sözünüz ve davranışlarınız güzel, ömrünüz feyizli ve bereketli olsun!.
Cumanız mübarek olsun!
(muallimosman)
Yorum Yazın